تسامح و تساهل با بی تفاوتی فرق می نماید، تساهل برای حاکمیت ضروری است - هولی

بحث تسامح و تساهل از جمله مباحثی است که در ادبیات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و مالی ما همیشه مورد چالش بوده و جریان های فکری و سیاسی هرکدام با توجه به منافع و روینمودهای خاص خود، به گونه ای متفاوت این مقوله را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده اند، دیدگاه های شهید مرتضی مطهری که در تبیین اسلام ناب در تمامی عرصه ها زبانزد خاص و عام است، در این زمینه نیز مورد استناد بسیاری از نویسندگان قرار گرفته و این مقوله را تبیین نموده است. به منظور آنالیز موضوع تسامح و تساهل به گفت وگو با مصطفی برامکی، نویسنده کتاب تسامح و تساهل در ادله سنن و آسیب های آن پرداخته ایم که توضیح آن در ادامه آمده است.

چه انگیزه ای موجب تألیف کتاب تسامح و تساهل شد؟

در تألیف کتاب تسامح و تساهل بیشتر انگیزه سیاسی و دینی مطرح بود. اگر بخواهیم مختصراً به بحث تسامح و تساهل در جامعه اشاره کنیم، می بینیم که یکی از ضروریات هر جامعه ای در موضوعات دینی و سیاسی، بحث تسامح و تساهل است. یکی از ابزارهای حکومت، زندگی مسالمت آمیز و جلوگیری از تضاد است که در این راستا نهایتاً به این نتیجه می رسیم که باید نوعی تسامح و تساهل در هر دیدگاهی وجود داشته باشد.

مفهوم تسامح و تساهل در اسلام و آموزه های پیامبر(ص) چیست؟

تسامح و تساهل به این معنی است که انسان از روی آگاهی و با سعه صدر بخواهد دیدگاه مخالف را به نوعی تحمل کند، البته در این خصوص باید به چند نکته توجه کنیم، یکی اینکه این موضوع به معنی پذیرش دیدگاه نیست، یعنی اگر ما بخواهیم در مورد تسامح و تساهل بحث کنیم به این معنی نیست که هر دیدگاه و اندیشه سیاسی را بپذیریم که در اینصورت دچار مشکل می شویم، لذا تسامح و تساهل به معنی پذیرش نیست حتی در آیات و روایات اسلامی این موضوع مفهومی گسترده تر و متفاوت تر دارد.

تسامح و تساهل در یک بیان آن گونه رفتاری است که فقط به پذیرش عقاید مخالف قناعت نکند، یعنی اینکه اگر صرفاً بخواهیم دیدگاه مخالف را تحمل کنیم، قانع نماینده نیست، بلکه باید به صاحبان دیدگاه ها اجازه اظهار نظر بدهیم که اظهار وجود نمایند. اگر بخواهیم از نظر رفتاری در رابطه با این موضوع بحث کنیم، طبیعی است که در هر جامعه ای چه در زمان پیامبر(ص) و چه در بدو اسلام و همچنین در جامعه ای که افراد، گروه ها، احزاب مختلف، آداب و رسوم و فرهنگ های متفاوت وجود دارد، تسامح و تساهل بسیار لازم می گردد.

اگر بخواهیم این واژه را با تلرانس مقایسه کنیم، یک وجه اشتراک و وجه تمایزی بین این دو واژه وجود دارد. از نظر کاربردی، تلرانس بیشتر جنبه سیاسی دارد، ولی اگر بخواهیم در مورد تسامح و تساهل بحث کنیم این موضوع بیشتر اخلاقی و دینی است یعنی اینکه ما بیشتر در حوزه دین می توانیم تحمل کنیم و با دیدگاه های متفاوت کنار بیاییم.

تسامح و تساهل در قوانین حقوق اجتماعی اسلام چه صندلیی دارد؟

موضوعی که جای فکر کردن دارد، این است که تسامح و تساهل با بی تفاوتی در جامعه فرق می نماید. در واژه تسامح همیشه یک نوع بزرگواری، احسان و بخشش وجود دارد. تحمل به معنی حمل کردن است و بردباری طرف را در مقابل دیدگاه های مختلف می رساند. در واقع تساهل درست در حالت کلی یک نوع سعه صدر است که برای حاکمیت سیاسی ضروری است، تسامح و تساهل با بی تفاوتی فرق دارد اگر بحث تساهل را به تحمل معنی کنیم و نه پذیرش عقاید مخالف، لازمه آن تحمل عقیده ای است که ممکن است از نظر شخصی منفور باشد، اما آن را تحمل می نماید. بنابراین تحمل به معنای پذیرش نیست چون هر شخصی اگر بخواهد هر دیدگاه سیاسی را بپذیرد در هر نوع تصمیم گیری نمی تواند مفید باشد در بحث آموزه های دینی نیز آنجا که خداوند می فرماید: لااکراه فی دین این به نوعی تساهل در دین و آزاد بودن هر شخص را در موقوله دین بیان می نماید.

در بخش پایانی این کتاب به آنالیز قاعده تسامح از دیدگاه محقق خوانساری پرداخته شده، چرا این نظریه را انتخاب کردید؟

در مورد تسامح و تساهل دیدگاه و اندیشه های عالمان و محققان بسیاری از جمله شهید مطهری، محقق خوانساری و ... وجود دارد. بحثی که محقق خوانساری در رابطه با ادله سنن مطرح نموده در صندلی دینی ما بسیار با اهمیت است و می تواند برای اندیشمندان به عنوان چراغ راهی باشد. البته دیدگاه شهید مطهری و امام خمینی(ره) همه دیدگاه هایی حائز اهمیت هستند. اینکه دیدگاه محقق خوانساری انتخاب شده به این دلیل است که در این باب چندین کتاب را از محقق خوانساری خوانده و آنالیز نموده ام و برای من حائز اهمیت بود که بحث تسامح و تساهل چه صندلیی از دیدگاه بزرگان دینی ما دارد.

کتاب تسامح و تساهل در ادله سنن و آسیب های آن، تألیف مصطفی برامکی و مجید مرادی در 169 صفحه با شمارگان 500 نسخه از سوی انتشارات نظری روانه بازار نشر شده است.