کاخ اردشیر بابکان یا آتشکده فیروزآباد، تجلی معماری دوره ساسانی - هولی

بنایی با معماری فوق العاده زیبا از زمان های دور که می توانید هنوز هم آثاری از هنرمندی های ظریف معماران ساسانی را در آن ببینید. در این مقاله از مجله گردشگری خبرنگاران اطلاعات کاملی از تاریخچه، معماری بنا و برترین زمان بازدید در اختیارتان قرار خواهد گرفت.

کاخ اردشیر بابکان در کدام شهر است؟

کاخ اردشیر بابکان در شهرستان فیروزآباد از توابع استان فارس واقع شده است.

مسیر دسترسی به کاخ اردشیر بابکان چگونه است؟

برای دسترسی به کاخ اردشیر ساسانی باید از جاده شیراز-جهرم بهره ببرید. مسیر جاده را به سمت جنوب شرقی ادامه دهید تا پارک جنگلی فیروزآباد را ببینید. پس از پارک جنگلی تابلوی آتشکده فیروزآباد را خواهید دید.

برترین زمان بازدید از کاخ چه وقت است؟

برترین زمان بازدید از کاخ اردشیر ساسانی در فصل بهار تا اواسط اردیبهشت و فصل پاییز است.

تاریخچه کاخ اردشیر بابکان

شهرستان فیروزآباد که در گذشته های دور به آن شهر گور می گفتند، با حصارهایی بزرگ در گودی نهاده شده بود. بنابراین زمانی که اسکندر مقدونی به این شهر حمله کرد، به علت ممکن نبودن رخنه به حصار بزرگ شهر، مسیر رودخانه ای را که در نزدیکی شهر بود، تغییر داد و چون شهر در گودی قرار داشت به یک دریاچه تبدیل شد.

این دریاچه تا قرن ها به همین شکل باقی ماند تا زمانی که اردشیر ساسانی برای تخلیه آن اقدام کرد و پس از آن شهر گور را با نام شهر اردشیر خوره می شناختند. متأسفانه در اثر حمله اعراب، این شهر نیز ویران شد اما حاکم شهر بر اعراب مسلط شد و اقدام به آبادانی شهر کرد. از آن پس نام شهر به فیروزآباد تغییر کرد.

کاخ اردشیر بابکان در سده سوم میلادی (در سال 224 میلادی) و به دست اردشیر بابکان یکی از بنیانگذاران سلسله ساسانی ساخته شده است. کاخ اردشیر ساسانی در شهرستان فیروزآباد در استان فارس واقع شده و قدمت آن به بیش از 1800 سال پیش باز می گردد.

بعضی از کارشناسان معتقدند که کاخ اردشیر بابکان در گذشته های دور کاربردی به عنوان کاخ نداشته و در اصل آتشکده بوده است. علت این اعتقاد، قرارگیری بنای کاخ در کنار آب است. گذشتگان ما معتقد بودند هر بنایی که در کنار آب ساخته می گردد، در اصل محلی برای پرستش آناهیتا، الهه آب، خواهد بود. به همین علت نیز یکی از اصلی ترین دلایل نامگذاری این کاخ به آتشکده فیروزآباد، قرارگرفتن آن در کنار چشمه قمپ آتشکده است.

یکی از مشهورترین باستان شناسان ایران، مرحوم استاد پیرنیا، معتقد بود که معرفی این بنای تاریخی به عنوان کاخ اشتباه بوده چراکه این بنا ویژگی ها و مشخصه های یک کاخ را ندارد. به همین علت نیز استاد پیرنیا کاخ اردشیر بابکان را به عنوان بزرگ ترین آتشکده استان فارس معرفی کرد. اما بعضی باستان شناسان دیگر معتقدند که اردشیر بابکان در این کاخ بر تخت نشسته و اقامت رسمی داشته است.

معماری کاخ اردشیر

کاخ اردشیر بابکان از سه قسمت اصلی تشکیل شده که شامل یک حیاط، دو ایوان و سه تالار کناری آن است. این کاخ زیربنایی با ابعاد 104 متر در 55 متر داشته و برای ساخت آن از مهم ترین مصالح دوران ساسانی یعنی کاشی، گچ و سنگ های نیم تراش خورده استفاده شده است. استفاده از این مصالح باعث شده تا معماری داخل کاخ چشم نواز و زیبا باشد.

وجود ایوان و گنبد، کاخ اردشیر ساسانی را به اولین بنای دارای این امکانات در تاریخ 1800 سال پیش تبدیل نموده است. شیوه ساخت و استحکام بنا به گونه ای است که ساختمان آن پس از 1800 سال هنوز پابرجاست و با وجود آسیب های وارده در طول دوران، هنوز گنبد بلند و زیبا و ایوان های خود را دارد.

در بخش شرقی کاخ می توانید چهار ساختمان گنبدی شکل را ببینید که از طریق فیل پوش ساخته شده و سقف آن ها به شکل دایره بوده و به قطر یک متر در میانه گنبد باز است. فیل پوش، گوشواره یا سه کنج یکی از عمده ترین روش های گوشه سازی در ساختمان های بزرگ قدیمی است. فیل گوش در اصل روشی برای ساخت گنبد یا طاق روی دیوارهای اصلی بناهای مرتفع است که در آن مقطع چهارگوش دیوارها به مقطع گرد تغییر شکل پیدا می نماید.

از کنار دیوار شرقی کاخ اردشیر بابکان، رودی عبور می نماید که عامل اصلی آبادانی در این منطقه بوده و وجود عنصر آب در کنار چهار عنصر طبیعی اصلی دیگر، باعث ایجاد منطقه ای استراتژیک و مهم شده است. در بخش شمالی محوطه کاخ اردشیر ساسانی می توانید چشمه ای زیبا را ببینید که دورتادور آن طبیعتی سبز شکل گرفته است.

متأسفانه در آذر1399 به علت جاری شدن سیل در این منطقه، کاخ در معرض آب گرفتگی نهاده شد و بخشی از حصارهای اصلی در اثر بروز سیل تخریب شدند.

تالارها

تالارهای کاخ اردشیر بابکان ساختاری تودرتو دارد و به این ترتیب چندین تالار در دل یکدیگر شکل گرفته است. تمامی تالارهای کاخ اردشیر ساسانی به یکدیگر راه دارد و این شیوه معماری بنای داخلی در اصل عمده ترین تفاوت بنای کاخ اردشیر بابکان با دیگر بناهای متعلق به دوره ساسانی است.

یکی از دلایلی که باعث استحکام و تداوم ماندگاری این بنا طی بیش از 1800 سال شده، استفاده از سنگ های میخکی برای ساخت تالارها، پایه بنا، راهروها و ایوان ها است. داخل تالارها نیز از تزیینات هنری خاص و ظریفی استفاده شده که به نوعی گچ بری مختص دوره ساسانی است. روی دیوار بیرونی کاخ می توانید سنگ نگاره ای از مراسم تاجگذاری اردشیر ساسانی را ببینید.

حیاط کاخ

کاخ اردشیر بابکان حیاطی بزرگ دارد که در بخش میانی بنا نهاده شده و دو ایوان نسبتاً بزرگ دارد. این شیوه ساخت حیاط، تالارها و ایوان های اطراف آن نیز نشانی از سبک و سیاق ساخت بناهای بزرگ در دوره ساسانی است. باتوجه به اینکه در دوره های بعدی نمونه هایی از ساخت این نوع حیاط ها را در بناهای تاریخی می بینیم، پس می توان نتیجه گرفت که معماران ساسانی به نوعی مبتکر این سبک معماری داخلی بوده اند.

ایوان های کاخ اردشیر بابکان

کاخ اردشیر بابکان از اولین نمونه های ساخت بناهای تاریخی دوره ساسانی است که در آن ایوان و گنبد وجود دارد. به همین علت نیز ایوان یکی از مهم ترین بخش های کاخ اردشیر ساسانی محسوب می گردد. در بنای کاخ می توانید یک ایوان مرتفع، دو ایوان بزرگ قوسی شکل و چند ایوان کوچک تر را ببینید.

معماران ساسانی برای ساخت قسمت بالای ایوان های کوچک تر کاخ از روش ساخت گیلوئی استفاده نموده اند. گیلو در اصل بخش بین طاق عمارت و دیوار است که روی آن گچ بری و نقاشی اجرا شده و مانند گلوی سقف و طاق بنا عمل می نماید. مشابه همین سبک ساخت ایوان را می توانید در بنای تخت جمشید ببینید.

ایوان های گنبدی شکل به جای مانده از کاخ اردشیر ساسانی نمونه ای گویا از هنرمندی و توانمندی معماران دوره ساسانی است. سبک سخت ایوان ها چنان با اهمیت بوده که حتی در دوره های بعدی نیز از آن برای ساخت بناهای مختلف استفاده شده است.

گنبدهای کاخ

باتوجه به اینکه ساخت بناهای گنبددار در دوره ساسانی آنچنان رواج نداشته، پس می توان کاخ اردشیر بابکان را اولین بنای دوره ساسانی دانست که در معماری آن از گنبد استفاده شده است. کاخ اردشیر ساسانی 4 گنبد دارد که برای نصب آن ها از سبک معماری گوشه سازی یا فیل پوش استفاده شده که در بخش ابتدایی مقاله به آن پرداختیم.

تزیینات و گچ بری ها

کاخ اردشیر بابکان تالارهایی تو در تو دارد که روی دیوارهای آن می توانید آثار به جای مانده از گچ بری های مختص دوره ساسانی را ببینید. معماران ساسانی برای پوشاندن خشت های به کاررفته در ساخت بنای کاخ، تمام بخش درونی تالارها، ایوان ها و بخش بیرونی بنا را با گچ بری های زیبا تزیین نموده اند. امروزه تنها در بخش های کوچکی از داخل بنا می توانید آثار به جای مانده از گچ بری استادان ساسانی را ببینید.

ستون های چهارگوش

نمونه ستون های چهاگوش و ستون هایی از سنگ میخکی را در کاخ اردشیر بابکان به وضوح می توانید ببینید. این ستون ها شباهت بسیاری به ستون های بناهای دوره اشکانی دارد با این تفاوت که دورتادور آن ها تزیینات گچی زیبایی کار شده است.

برترین زمان بازدید از کاخ اردشیر بابکان

به علت آب وهوای نسبتاً گرم و خشک استان فارس، برترین زمان بازدید از کاخ اردشیر بابکان، فصل بهار خواهد بود. کاخ در فضایی آزاد و در دل دشت واقع شده و در نتیجه بازدید از آن در فصل تابستان به علت گرمی هوا توصیه نمی گردد.

در فصل پاییز که هوا معتدل است و نسیم خنکی می وزد نیز می توانید برای بازدید از کاخ اردشیر ساسانی و آتشکده فیرورآباد برنامه ریزی کنید. اما به علت برودت هوا در فصل زمستان، بازدید از این کاخ برای بسیاری از گردشگران سخت خواهد بود. بنابراین می توان نتیجه گرفت که فصل بهار تا اواسط اردیبهشت ماه و فصل پاییز برترین زمان برای بازدید از کاخ اردشیر بابکان خواهد بود.

کاخ اردشیر بابکان کجاست؟

کاخ اردشیر بابکان در 3کیلومتری شهرستان فیروزآباد از توابع استان فارس واقع شده است. هرچند در گذشته بازدید از آن رایگان بود، اما گفته می گردد از شال 1403 برای بازدید از کاخ اردشیر باید هزینه پرداخت کرد. به علت نبود روشنایی کافی در این منطقه برترین ساعت بازدید بین ساعت 8 صبح تا پیش از غروب آفتاب خواهد بود.

برای دسترسی به کاخ می توانید از جاده شیراز-جهرم بهره ببرید. مسیر جاده را به سمت جنوب شرقی ادامه دهید تا به پارک جنگلی فیروزآباد برسید. با عبور از پارک جنگلی می توانید تابلوی کاخ اردشیر بابکان یا آتشکده فیروزآباد را ببینید.

آدرس کاخ اردشیر بابکان

استان فارس، شهرستان فیروزآباد، 3کیلومتری شمال شهرستان فیروز آباد، کاخ اردشیر بابکان

کاخ اردشیر بابکان روی گوگل مپ

کاخ اردشیر بابکان، سفر به دوران ساسانی

کاخ اردشیر بابکان یکی از زیباترین نمونه های هنر معماری در دوره ساسانیان است. همان طور که در این مقاله مطالعه کردید، شیوه ساخت گنبد و ایوان و گچ بری دیوارهای داخلی و خارجی بنا نشان از ذوق و هنر معماران دوره ساسانی دارد. به طوری که بسیاری از معماران دوره های دیگر از این شیوه معماری برای ساخت بناهای خود استفاده نموده اند. این بار که به شیراز سفر کردید، یک نیم روز را برای بازدید از این کاخ زیبا اختصاص دهید تا بخش مهمی از تاریخ این کشور روبه روی چشمانتان نمایان گردد. البته از قلم نیاندازید که عکس های سفرتان را با ما نیز به اشتراک بگذارید.

منبع: علی بابا